خلاصه کتاب درسی زمین شناسی سال سوم - پنجشنبه بیست و هشتم فروردین 1393

X تبلیغات

 

گروه زمین شناسی شهرستان نکا

زمین زیباست و زیبایی از آن زمین است

صفحه اصلی | عناوین مطالب | تماس با من | قالب وبلاگ | پروفایل

درباره وب

 

 

لینک دوستان

قالب وبلاگ

گروه زمین شناسی استان مازندران

کارشناسی تکنولوژی و گروههای آموزشی سازمان آموزش و پرورش مازندران

سازمان نقشه برداری کشور

سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور

مركز ملي داده هاي علوم زمين كشور

وبلاگ مفالات زمین شناسی

دبیرخانه راهبری کشوری درس زمین

انجمن زمین شناسی کشور

بانک اطلاعات کانیها

طلاع رسانی همایش ها ، سمینارها ، کنفرانس ها و کنگره های ایران

وب سایت تخصصی رسوب شناسی-زمین شناسی نفت

مجله علمی- پژوهشی رخساره های رسوبی

کانی هارا بهتر بشناسیم

متامورفیسم و سنگ های دگرگونی

سنگ ها را بهتر بشناسیم

رسوب شناسی و رسوبات آواری

ماگماتیسم و سنگ های آذرین

فرایندهای تکتونیکی-زمین ساخت

ذخائر و منابع پوسته زمین

زمین ساخت ورقه ای

زمین در هفته ای که گذشت

ساخت مدل های کاغذی از ساختهای زمین شناسی

یک سایت جذاب و مفید زمین شناسی

انجمن زمین شناسی دانشگاه تهران

اطلس تصاویر فسیل ها

ژئومورفولوژی نور

جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي

دانلود نقشه های زمین شناسی شهرهای استان مازندران

سایت مجلات و مقالات فارسی

مدیریت زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال کشور

كاربردهاي زمين شناسي

سایت مقالات خارجی

پایگاه مجلات تخصصی

بانک اطلاعات نشریات کشور

سایت خوب و عمومی زمین شناسی

نقشه هاي زمين شناسي

بانک اشتراک گذاری جغرافیا

سایت انجمن زمین شناسی آمریکا

سایتی درباره زمین شناسی

سایت علوم جدید

گالری عکس های زمین شناسی1

رسوب شناسی چیست؟

دانستنی های زمین شناسی

خاصیت آهنربایی کره زمین

بزرگ ترین وبلاگ تست زمین شناسی در ایران

دانشنامه ی اینترنتی زمین شناسی

eesa earthnet online

انیمیشن های زمین شناسی

گالری فسیل

سایت ناسا

قالب وبلاگ کره زمین

خلاصه کتاب درسی زمین شناسی سال سوم

خلاصه کتاب درسی زمین شناسی سال سوم

 

 این جزوه ابتدا مختصري از مطالب مهم و مفید کتابدرسی را مطرح نموده سپس چندسوال در مورد هر فصل پرداخته است . که براي تسلط به کتاب، خواندن این مطالب را به شما خواننده عزیز پیشنهاد می کنیم .

 

فصل اول- علم زمین­شناسی و شاخه ­های آن

 

زمین شناسی ازعلوم پایهوعلمی است که به مطالعه ی سیاره ای می پردازدکه برروی آن زندگی می­کنیم. امکانتداوم حیات برروی زمین از وقتی میسرشدکه درهواکره لایه ازون تشکیل و با جلوگیری ازورود داشعه فرابنفش خورشید، اکسیژن کافی برای نفس کشیدن دراختیارموجودات زندهقرارگرفت. انواع ذخائرمعدنی فلزی وغیرفلزی ازویژگیهای بخش بیرونی پوسته زمیناست.باکشف ذخائراورانیوم درایران کشورما علاوه برانرژی هسته­ای ازدیگرموهبتهایالهی مانند انرژی گرمائی، خورشیدی، بادی و...برخورداراست. توجه انسانها به کره­یزمین به عنوان تنها مکان برای زندگی است که استفاده­ی نادرست ازآن موجب نابودیزمین خواهدشد. دانش زمین­شناسی به دوبخش اصلی تقسیم می­شود:

 

زمین­شناسی فیزیکی: به مطالعه ی موادسازنده زمین مانندکانیها وسنگها و همچنینفرآیندهائی که درزمین یا در اطراف آن رخ می­دهندمی­پردازد.

 

زمین شناسی تاریخی: به مطالعه منشاوتحولات زمین،تاریخچه قاره­ها و اقیانوسها،جانوران وگیاهان، هواکره ورویدادهای گذشته ی زمین می­پردازد.

 

شاخه­های علم زمین­شناسی:

 

 1)زمین شناسی اقتصادی:به دنبال مکانهائی هستندکهدرآن ذخائرمعدنی ارزشمندمانندمس، طلا،آهن،نقره و...قراردارند. 2)آب شناسی(هیدروژئولوژی): مطالعه درزمینه تشکیل سفره های آب زیرزمینی، حرکت آب دردرون زمینوچگونگی یافتن آنها است.اماآبشناسان به مطالعه ی آبهای سطحی می پردازند.3)ژئوفیزیک: مطالعه ی ساختمان درون زمین وشناسائی ذخائرمعدنی به کمک امواج لرزهای،بررسی مغناطیس،مقاومت الکتریکی وشدت گرانش سنگها. 4)زمین­شناسی نفت: شناختچگونگی تشکیل ومهاجرت نفت دراعماق زمین ویافتن مکانهائی که درآن نفت تجمع می یابد.5)دیرینه شناسی:ی افتن اطلاعاتی درباره تاریخچه ی حیات،سرگذشت زمین،آب وهوای گذشتهبا بررسی فسیلها و شواهد موجود در سنگها. 6)زمین شناسی مهندسی: ویژگیهای موادسطحیزمین راازنظرمقاومت دربرابرفشار،نفوذپذیری ومکان مناسب برای ساخت سازه های مهندسیمانندسد، نیروگاه، تونل، جاده و...بررسی می­کند 7)تکتونیک(زمین ساخت): علم شناسائیو بررسی ساختارهای تشکیل دهنده ی پوسته زمین وعلت به وجودآمدن آنهاست. مطالعهساختاردرونی زمین،چگونگی تشکیل رشته کوهها، اقیانوسها،زمین لرزه­ها و دیگر رخدادهایسطح زمین. 8)سنگ شناسی(پترولوژی): مطالعه سنگهای آذرین ودگرگونی چگونگی تشکیل،منشا،رده بندی وترکیب آنها. 9)رسوب شناسی وسنگ­شناسی رسوبی: مطالعه چگونگی تشکیلرسوبات دراثرهوازدگی وفرسایش وتبدیل آنهابه سنگهای رسوبی. 10) زمین­شناسی زیستمحیطی: حل مسائل زیست محیطی مانندشیوه انتقال ورفع آلاینده ها، فرسایش خاک، افزایشجمعیت،بهره برداری بیش ازحدازمنابع معدنی افزایش روزافزون فاضلابهاو... 11)زمینشناسی پزشکی: مطالعه تاثیرعناصر،کانیها وموادزمین برسلامت انسان.

 

سؤالات 1-مطالعهدرموردمغناطیس زمین مربوط به کدام شاخه ی علم زمین شناسی است؟

 

 الف)زیست محیطی                  ب)پترولوژی                ج)ژئوفیزیک                     د)دیرینه شناسی

 

2- تحقیق ومطالعهدرموردسنگهای آذرین  مربوط به کدام شاخه یعلم زمین شناسی است؟

 

 الف)دیرینه شناسی                   ب)پترولوژی                   ج)زمین شناسی اقتصادی            د)ژئوفیزیک

 

3- حلمسائل مربوط به بهره برداری بیش ازحدازمنابع معدنی مربوط به کدام شاخه ی علم زمینشناسی است؟

 

الف)زمین شناسی پزشکی         ب)زمین شناسی زیست محیطی       ج)زمین شناسی اقتصادی       د)ژئوفیزیک

 

4- مطالعهی موادسازنده زمین مانندکانیها وسنگها مربوط به کدام شاخه اصلی زمین شناسی است؟

 

الف)زمین شناسی اقتصادی        ب)زمین شناسی تاریخی        ج)زمین شناسی فیزیکی       د) ژئوفیزیک

 

5-  مطالعه چگونگی تشکیل رشته کوهها، مربوط به کدام شاخهی علم زمین شناسی است؟

 

الف) تکتونیک            ب)ژئومورفولوژی            ج)پترولوژی                 د)زمین شناسی مهندسی

 

فصل دوم-   بخارآب درهوا

 

 1- رطوبت مطلق : جرم بخار آب موجود در واحد حجم هوا را،رطوبت مطلق می­گویند . در هر دمایی، هوا قادر است مقدار مشخصی بخار آب را به خودجذب کند. هرچه دماي هوا بالاتر باشد، قابلیت جذب بخار آب آن بیشتر است.

 

 2-رطوبت نسبی : براي بیان کیفیت هوا از نقطه نظرمقایسه آن با حالت اشباع از اصطلاح رطوبت نسبی استفاده می­شود.

 

رطوبت نسبی={(رطوبت مطلق هوا) تقسیم بر(طوبت مطلق لازم براياشباع هوا درآن دما)}*0 10

 

رطوبت سنج نیزترکیبیازدودماسنج خشک وتراست که ازروی اختلاف دمای آنهارطوبت نسبی هوا را اندازه می­گیرند.

 

نقطه شبنم دمایی را که در آن هواي غیراشباع به حالت اشباع درمی­آید،نقطه شبنم می­گویند . حال اگر دما از این نقطه هم پایین تر برود، رطوبت هوا بیش ازظرفیت آن است و به صورت قطرات شبنم در جاهاي سرد مثل برگ گیاهان می نشیند. ابرو مه براي تشکیل ابر باید هواي مرطوب، سرد شود و دماي آن به زیر نقطه شبنمبرسد . با تشکیل قطرات آب یا تکه هاي یخ، این ذرات در هوا معلق می­مانند و مجموعهآنها، ابرها را تشکیل می­دهند . از نظر کلی، ابر و مه تفاوتی ندارند، فقط مه درقسمتهاي پایین و ابر در نواحی بالا تشکیل می شود و قطر ذرات آب تشکیل دهنده ابر ومه از2/0  میلیمتر تجاوز نمی کند . ابرها رابه سه دسته کلی لایه اي (استراتوس)، توده اي (کومولوس) و پر مانند (سیروس ) تقسیممی­کنند. اگر ارتفاع تشکیل ارتفاع ابر بیش از معمول باشد، جلوي نام آن پیشوند آلتوقرار می دهند و اگر ابر،قدرت بارندگی داشته باشد، در جلوي نام آن کلمه نیمبوس بهکار می برند . براي آنکه بارندگی رخ دهد با ید ذرات تشکیل دهنده ابر به قدر کافیبزرگ و سنگین شوند تا بتوانند سقوط کنند. آب و هوا(اقلیم) آب و هواي هر منطقه،تابع دو عامل اصلی دما و بارش است. مناطق کم باران درعرضهای جغرافیائی25درجه شمالیو30درجه جنوبی واقع اندودراین مناطق میزان تبخیربیش ازبارش وازسوی دیگ بادهای آنخشک اند ورطوبت زیادی راجذب می کنند.درعرضهای 40تا50درجه میزان بارش بیشازتبخیراست وعلت آن برخوردبادهای مخالفی است که ازجانب قطب ومناطق معتدله میوزدودراین مناطق جبه های پربارانی راتشکیل می دهند.

 

سؤالات

 

1- نقطه شبنم چه دمایی است؟

 الف) دماییکه در آن هوا از بخار آب اشباع نشده باشد.         ب) دمایی که در آن هوا از بخار آب اشباع شده باشد.

 ج) دمایی کهدر آن رطوبت هوا بیش از ظرفیت آن است.      د) دمایی که در آن رطوبت هوا کمتر از ظرفیت آن است.  

2- "سیرواستراتوس"چهنوع ابري است؟

 

 الف)ترکیبی از ابرهاي توده اي و لایه اي             ب) ترکیبی از ابرهاي پرمانند و لایه اي

 

ج) ترکیبی از ابرهايپرمانند و توده اي                   د) ترکیبی از ابرهاي لایه اي و بارانی

 

3- اگرابر قدرت بارندگی داشته باشد در جلوي نام آن کلمه ....... را به کار می برند.

 

الف) سیرو            ب) آلتو                         ج) نیمبوس                             د) کومولو

 

۴- هرچهدماي هوا ....... باشد، قابلیت جذب بخار آن ....... است.

 

الف) پایین تر  بیشتر               ب) پایین تر  کمتر           ج) بالاتر  کمتر                د) پایین تر  اشباع

 

5- رطوبتنسبی ورطوبت مطلق هوای منطقه ای به ترتیب75درصد و12گرم درمترمکعب است.هرمترمکعبهوا،حداقل باچندگرم بخارآب دیگربه حداشباع می رسد؟

 

 الف)4                   ب)25/6                    ج)9                            د)16

 

فصل سوم-  آب در دریا

 

ویژگیهاي آب دریا املاح  اگر آب دریا را تبخیر کنیم یا بجوشانیم، مقدارينمکهاي مختلف به دست می­آوریم . مقدار نمکهاي محلول در آب را معمولاً برحسب گرَمبر کیلوگرم آب، بیان می­کنند و به آن درجه شوري  می­گویند.

 

گازها:  گازها هم دردرون آب دریا یافت می شوند و در این میان اکسیژن و دي اکسید کربن از بقیه مهمترهستند. ماهیها و جانوران آبزي دیگر از اکسیژن محلول در آب استفاده می کنند و سپساکسیژن اتمسفري جایگزین اکسیژن مصرف شده می شود . فقط مقدار کمی از دي اکسید کربنمحلول در آب به صورت باقی می ماند . مقدار زیادي از این گاز با آب واکنش کرده و بهصورت یونهاي کربنات و بیکربنات درمی آید. دما عامل اصلی گرم کننده آب دریا اشعهخورشید است که تا عمقی متجاوز از صد متر در آب دریا نفوذ می کند . جریانهاي دریاییبا جابه جا کردن آبهاي سرد و گرم، دما را در نواحی مختلف تا حدي متعادل می کنند .در عمق بیش از 500 متر، دماي آب ثابت و برابر 4 درجه سانتی گراد است. فاصله میانلایه سطحی آب و قسمتهاي عمیق که دماي آب کاهش می یابد، ترموکلاین نام دارد. فشار: فشار آب با افزایش عمق، زیاد می شود. درمقابل هر ده متر عمق، یک اتمسفر بر فشار آب اضافه می شود. چگالی - هرچه آبدریا شورتر، سردتر و داراي مواد معلق بیشتري باشد، چگالتر است.

 

 حرکات - آب اقیانوسها و دریاها دائماً درحال حرکت است . این حرکت، علل مختلفی دارد که از میان آنها می توان اثر باد (موج)و نیروي گرانشی ماه و خورشید (جزر و مد) را نام برد.

 

 امواج - حرکت منظم ذرات آب به طرف بالا وپایین، موج نامیده می شود که به صورت چینهایی در سطح آب دیده می شود . وقتی موجیاز سطح آب می گذرد، ذرات آب در قسمت سطحی حرکت دایره مانندي انجام می دهند . قطراین دایره ها با افزایش موج کاهش می یابد و در عمقی معادل نصف طول موج، ذرات آبتقریباً دیگر حرکتی ندارند .

 

جریانهاي اقیانوسی- توده هاي آب در امتداد سطح یا در عمق اقیانوسها حرکت می­کنند . این گونه حرکات آبرا جریانهاي سطحی و عمقی می خوانند. جریانهاي سطحی : عامل مهم به وجودآورنده جریانهاي سطحی، بادهاي عمومی هستند. زمانی که باد در امتداد سطح آب می وزد،علاوه بر تولید موج می تواند آبهاي سطحی را به جلو براند . عواملی نظیر حرکت وضعیزمین، اختلاف چگالی آب و شکل بستر اقیانوسها نیز در جریانهاي سطحی مؤثرند .جریانهاي دریایی گلف استریم و لابرادور از جریانهاي سطحی هستند. جریانهاي عمیق: اختلاف چگالی آب اقیانوسها در نقاط مختلف، موجب جابه جایی آب و تشکیل جریانهايقائم می شود. اختلاف شوري، مخلوط شدن آب با گل و لاي و سرد شدن آب از عوامل بهوجود آورنده جریانهاي عمیق هستند. شکل شناسی بستر اقیانوسها مطالعه بستراقیانوسها در چند دهه اخیر، به روشن شدن وضعیت زمین­شناسی سیاره ما کمک شایانیکرده است . بستر اقیانوسها مانند سطح خشکیها داراي پستی و بلندیها و عوارض متنوعیاست . برخی از مهمترین بخشهاي تشکیل دهنده بستر اقیانوسها عبارتند از: فلات قاره  فلات قاره بخش کم شیب حاشیه قاره هاست که از خطساحلی تا سراشیب قاره یعنی جایی که شیب بستر دریا ناگهان تغییر می کند ادامه دارد.فلات قاره از نظر زمین شناسی جزو قاره به حساب می آید . شیب فلات قاره حدود1/0درجه است.فلاتهاي قاره بیشتر از لایه هاي رسوبی ضخیم ساخته شده اند. سراشیب قاره  فلات قاره به بخش نسبتاً پر شیب تري از بستر اقیانوس(با شیب حدود 2 تا 6 درجه ) منتهی می شود که به آن سراشیب قاره  می گویند. خیز قاره  در دامنه سراشیب قاره نیز معمولاً منطقه اي با شیبنسبتاً آرام به نام خیز قاره وجود دارد که سراشیب قاره را به حوضه عمیق اقیانوسمتصل می کند. عمیقترین بخشهاي اقیانوسی در دراز گودالها قرار دارد . ژرفترین نقطهاقیانوسها، در دراز گودال ماریانا در غرب اقیانوس آرام واقع است. دشت مغاکی  دشت مغاکی بخش مسطح، هموار و عمیق حوضه هاي اقیانوسیرا تشکیل می دهد . پشته هاي اقیانوسی پشته هاي اقیانوسی در واقع رشته کوههاي خطی بزرگی هستند که به طول حدود 60 هزارکیلومتر درکف اقیانوسها امتداد دارند. پشته هاي اقیانوسی محل فعالیتهاي آتشفشانی وزمین لرزه هاي فراوان است.

 

سؤالات 1- هرچه دماي آب....... و شوري آب ....... باشد، چگالتر است.

 

الف) بیشتر  کمتر         ب) کمتر بیشتر               ج) بیشتر بیشتر                  د) کمتر کمتر

 

2-کدامیکاز عوامل زیر در جریانهاي سطحی آب اقیانوسها مؤثر است؟

 

الف) اختلاف چگالی آب          ب) شکل بستر اقیانوسها         ج) بادهاي عمومی            د) درجه شوري

 

۳- جریاندریایی لابرادور، آبهاي ....... را به عرضهاي ....... می برد.

 

الف) سرد قطبی  بالاتر           ب) گرم استوایی  بالاتر        ج) سرد قطبی  پایین تر      د) گرم استوایی  پایین تر

 

4- فاصله میان لایه سطحیآب و قسمتهاي عمیق را که دماي آب کاهش می یابد، چه می نامند؟

 

الف) حوضه اقیانوسی            ب) ترموکلاین              ج) خیز قاره                  د) سراشیب قار ه

 

5- جریانهاي عمیق آب به چهعلت به وجود می آیند؟

 

الف) بادهاي عمومی             ب) اختلاف چگالی            ج) اختلاف فشار             د) بادهاي موسمی

 

6- درعمق 100 منری ،فشارآبدریاچندبرابرعمق 20متری است؟

 

الف)50                      ب)6                        ج)20                         د)5

 

فصل چهارم-  آب در خشکی

 

آبهاي جاري بخشی ازباران را که در سطح زمین به سوي مناطق پست تر جاري می شود« رواناب » می گویند . عواملیمانند تراکم خاك، گیاهان و گیاخاك موجود در خاك در میزان رواناب تأثیر دارند. حوضهآبریز بدنه اصلی هر رودخانه، مرکب از تعدادي رودهاي کوچک است. رودهاي کوچک نیز خوداز انشعابات کوچکتر تشکیل شده اند که رواناب ها قسمت اعظم آن را تأمین می کنند.

 

منطقه اي که به وسیلهیک رود و شاخه هاي آن زهکشی می شود« حوضه آبریز » نام دارد.براي هر یک از انشعاباترود نیز می توان حوضه آبریز در نظر گرفت . خطی که یک حوضه آبریز را از حوضه مجاورجدا کند، خط تقسیم نامیده می شود.

 

سرعت آب، فاصله­اي است که هر ذره از آب در واحد زمان طی می­کند. سرعت آب در نقاط مختلف یک رودخانه، متفاوت است . در مقطع یک رودخانه مستقیمبیشترین سرعت جریان آب در وسط و نزدیک سطح آب است . وقتی مسیر رودخانه داراي انحناباشد، بیشترین سرعت از وسط رودخانه به طرف دیواره مقعر آن منتقل می شود.

 

 آبدهی: حجم آبی که در واحد زمان، از مقطععرضی رودخانه عبور می کند،« دبی » خوانده می شود. آبدهی معمولاً برحسب متر معکب درثانیه بیان می شود.

 

آب زیر زمینی بخشی ازمنافذ خالی سنگها و خاکها را در زیر زمین اشغال می­کند. پس از هر بارندگی، قسمتیاز آب باران به داخل زمین نفوذ می­کند . بخشی از این آب به صورت معلق در فضاهايخالی خاکها و سنگها باقی می­ماند. در نتیجه منطقه اي در بالا به وجود می­آید که درآن منافذ خالی، هم با آب و هم با هوا پر شده است. به این منطقه « منطقه تهویه » می­گویند.بخشی از آب نفوذي نیز از لابه لاي منافذ خاك و سنگ به راه خود به طرف پایین ادامهمی دهد تا جایی که تمام فضاهاي خالی از آب پر شود این منطقه را« منطقه اشباع » می­گویند.سطح فوقانی منطقه اشباع را، اگر با لایه نفوذ ناپذیري محصور نشده باشد« سطحایستابی » می نامند.  

 

 تخلخل و نفوذ پذیري: تخلخل عبارت است ازحجم فضاهاي خالی یک نمونه سنگ یا رسوب به حجم کل آن، که معمولاً به صورت درصد بیانمی شود . تخلخل به عوامل مختلفی مانند شکل، اندازه و آرا یش دانه ها، درجه سیمانشدگی، میزان هوازدگی و تعداد درز و شکافها بستگی دارد.

 

 تخلخل={(حجم فضاهاي خالی)تقسیم بر(حجم کل)}* 100

 

حرکت آب زیر زمینی آباز جایی که ارتفاع و فشار بیشتري دارد به سمت منطقه اي که ارتفاع و فشار آن کمتراست حرکت می کند . بنابراین آب از جایی که سطح ایستایی، بالاتر است به سمت محلی کهسطح ایستابی پایینتر است، جریان می یابد.

 

آبخوان (لایه آبدار) :آبخوان« سفره زیرزمینی » یا « لایه آبدار » عبارتاز لایه یا لایه هایی از رسوبات با سنگهاي نفوذپذیر اشباع از آب در زیرزمین است کهآب بتواند نسبتا به آسانی در آن حرکت کند . رسوبات سخت شده، ماسه، شن، ریگ و غیرهمعمولاًاز نظر تشکیل آبخوان بسیار مناسب اند . آبخوان را به دو نوع آزاد و تحتفشار، تقسیم می کنند . در آبخوان آزاد،سطح ایستابی سطح فوقانی منطقه اشباع راتشکیل می دهد . در آبخوان تحت فشار، لایه نف وذپذیر بین لایه هاي نسبتاًنفوذناپذیري محصور شده است . آب باران و غیره از جایی که لایه نفوذپذیر در سطحزمین بیرون زدگی دارد وارد آن می شود، که به آن منطقه تغذیه یا آبگیري می گویند .وقتی چاهی تا یک سفره تحت فشار حفر شود آب در آن بالا می آید. ارتفاعی که آب تاآنجا بالا می آید با سطح پیرومتریک مشخص می شود. ترکیب شیمیایی آب ضمن حرکت آهستهدر زیر زمین فرصت زیادي براي حل کردن کانیهاي مسیر خود دارد . به همین جهت میزاننمکهاي محلول در آبهاي زیرزمینی به طور کلی بیشتر از مقدار املاح آب رودهاست .مقدار نمکهاي موجود در آبهاي زیرزمینی موجود در سنگهاي آذرین و دگرگون شده معمولاًخیلی کم است . آب موجود در سنگهاي کربناتی معمولاً از نوع آبهاي سخت است یعنییونها کلسیم و منیزیم بالایی دارد . آبهاي موجود در سنگهاي تبخیري مانند سنگ نمک وسنگ گچ عموماً نمکهاي زیادي دارند. لایه هاي آبدار موجود در رسوبات آبرفتی معمولاًحاوي آب شیرین اند.

 

یخچالها حدود 2 درصدآبهاي روي زمین به صورت یخ، 10 درصد از خشکیهاي زمین را می پوشانند . 86 درصدیخچالهاي زمین در قطب جنوب، 10 درصد جزیره گرینلند و بقیه به صورت پراکنده در نقاطمختلف زمین قرار دارن د. یخچالها در مناطقی که بارش برف سالانه بیش از مقداري استکه ذوب می شود، به وجود می آیند . انباشته شدن برف، سبب متراکم شدن برفهاي عمقی میشود . به این ترتیب یخ برفی تشکیل می شود . به تدریج یخ برفی فشرده تر می شود و یخحبابدار و پس از آن یخ بلوري تشکیل می شود. در این حال یخچال تشکیل شده است.

 

دریاچه ها: آبهاي ساکن داخل خشکی ها را که ارتباط مستقیم بادریاها ندارند، دریاچه می­گویند . دریاچه ها در همه جا و در شرایط زمین­شناسیگوناگون ممکن است تشکیل شوند . ترکیب شیمیایی آب دریاچه ها به عواملی مانند جنسسنگهایی که آبهاي زیرزمینی و آب رودهاي تغذیه کننده، از آنها عبور می کنند و جنسبستر دریاچه، میزان تبخیر در منطقه، میزان آبهاي ورودي و خروجی و پوشش گیاهی منطقهبستگی دارد.

 

سؤالات: 1-وقتی که مسیر رودخانه داراي انحنا باشد، سرعت آبدر کدام قسمت بیشتر است؟

 

 الف) در وسط رودخانه     ب) نزدیک کف و دیواره ها          ج) در طرف دیواره مقعر      د) در طرف دیواره محدب

 

2-کدامیکاز موارد زیر براي تشکیل لایه آبدار مناسبتر است؟

 

الف) سنگهاي کربناتی        ب) شن و ماسه          ج) خاکهاي رس                    د) سنگهاي آذرین

 

3- جاییکه لایه نفوذپذیر در سطح زمین بیرون زدگی دارد، چه نامیده می شود؟

 

الف) سطح ایستابی               ب) منطقه تحت فشار                ج) منطقه آبگیري              د) سطح پیزومتریک

 

4- دریاچه ولشت چگونهتشکیل شده است؟

 

الف) باقی مانده یکدریاي قدیمی است.                           ب) بر اثر رسوب گذاري یخچالها به وجود آمده است.

 

 ج) بر اثر ریزش کوه و بسته مسیر رود به وجودآمده است.             د) حاصلفروافتادگی قسمتی اززمین است.

 

۵- آبهايموجود در کدامیک از سنگهاي زیر، نمک زیادتري دارند؟

 

الف) سنگهاي آذرین           ب) سنگهاي دگرگون شده         ج) سنگهاي تبخیري          د) سنگهاي کربناتی

 

۶-باکاهشکدامیک درحوضه آبریز،دبی رودی که آن حوضه راپس ازیک بارندگی تخلیه می کند،افزایشمی یابد؟

 

الف) وسعت                  ب)پوشش گیاهی                  ج)مقداربارندگی               د)رطوبت نسبی هوا

 

7- اگرمقدارتخلخلیک سنگ32 درصد وحجم فضاهای ختلی آن 6/1مترمکعب باشد،حجم کل سنگ چندمترمکعب است؟

 

الف)5/                     ب)2                               ج)5                      د)20

 

فصل پنجم -کانیها

 

 کانیهاکانیها مواد طبیعی، متبلور و جامدي هستند که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارند .سنگها از تجمع کانیها ساخته می شوند و کانیها از تجمع اتمها ساخته می شوند. بعضیکانیها در سطح زمین و بعضی در درون زمین فراوان تر هستند . فراوانی یک کانی بهشرایط تشکیل آن و پایداري آن در محیط نیز وابسته است .

 

 بعضی کانیها از انجماد مواد مذاب، بعضی از سردشدن بخارها در سطح یا شکاف سنگها، بعضی از تبخیر محلولهاي اشباع، بعضی از تخریبکانیهاي دیگر و بعضی دیگر در نتیجه وارد آمدن فشار و گرماي زیاد روي کانیهاي دیگربه وجود می آیند.

 

خواص فیزیکی کانیها:

 

1-     شکل بلور-  تقریباً همه کانیها به صورت متبلور دیده می شوند؛یعنی اتمهاي آنها طبق نظم معینی کنار هم قرار می گیرند . در نتیجه بلور داراي سطوحصاف است و به یالها و سطوح خارجی محدود می شود . اندازه بلورها متفاوت و به «ریزبلور » به بلورهاي قابل مشاهده با میکروسکوپ « درشت بلور » به بلورهاي قابلمشاهده با چشم می باشد « نهان بلور » بلورهاي قابل تشخیص با پرتو ایکس. می گویند.زوایاي بین سطوح مشابه در تمام بلورهاي یک کانی معین، یکسان و تغییر ناپذیر است.

 2-سختی:  به مقاومت کا نی در برابر خراشیده شدن، سختی کانیگفته می شود. سختی کانیها بیشتر به طرز قرار گرفتن اتمها در شبکه بلورین و نوعپیوندهاي اتمی در کانی بستگی دارد تا ترکیب شیمیایی آنها . در مقیاس موس (mohs)که مقیاسی براي سختی کانیهاست، نرم ترین کانی (تالک)سختی یک دارد و سخت ترین کانی (الماس ) سختی ده دارد.

تالک

 

ژیبس

 

کلسیت

 

فلوریت

 

آپاتیت

 

ارتوز

 

کوارتز

 

توپاز

 

کرندوم

 

الماس

 

 3-جلا : توانایی کانی درمنعکس ساختن، عبور یا جذب نور را جلا می گویند . جلاي کانیها را می توان به دوگروه فلزي و غیر فلزي تقسیم کرد . در جلاي فلزي نور به خوبی منعکس می شود . درجلاي غیر فلزي نور به خوبی منعکس نمی شود و براي بیان آن از اصطلاحاتی مانند صمغی،چوب، ابریشمی، خاکی و ... استفاده می شود.

 4- کلیواژ(رخ) : بعضی بلورها، به هنگام شکسته شدن در امتداد سطح یا سطوح معینی از هم جدا میشوند. هر گاه قدرت پیونداتمی در امتداد سطوحی ضعیف تر باشد، کانی در آن جهت آسانتر می شکند.

5- چگالی نسبی: چگالی نسبی کانی از تقسیم چگالی کانیبه چگالی آب به دست می آید . هر قدر اتمهاي سازنده کانی به هم نزدیکتر و فشرده ترباشند، چگالی نسبی کانی بیشتر خواهد بود.

6-رنگ و رنگ خاکه: می توان کانی ها را از روي رنگآنها شناسایی کرد اما این یک قاعده کلی نیست زیرا ناخالصی ها رنگ کانی را تغییر میدهند . اما بعضی کانیها مثل یاقوت (قرمز)، فیروزه (فیروزه اي )، گرافیت (سیاه ) ومالاکیت (سبز) با رنگشان قابل شناسایی هستند . خط اثر هر کانی برروي چینی بدونلعاب را رنگ خاکه می گوییم، از روي رنگ خطی که بر جاي می گذارد، می توان نوع کانیرا تشخیص داد.

7- راههاي شناسایی دیگر : بعضی راههاي دیگر شناسایی عبارتند از بررسی چکشخواري کانی، مقاومت کانی در برابر گرما(میکاها)، مزه کانی(هالیت شور مزه یا سلویتتلخ مزه)، خاصیت مغناطیسی کانی(مانیتیت) ، لمس کانی (تالک) و استفاده از بعضیواکنشهاي شیمیایی ( اثر اسید کلریدیک برروی کلسیت) براي شناسایی کانی.و...........

کانیهاي ماگمایی: سنگهاي آذرین از سرد شدن مواد مذاب درونی به نامماگما به وجود آمده اند. ماگما یک ترکیب سیلیکاتی با مقداري اکسیدهاي فلزي، بخارآب و دیگر مواد فرار است که از اعماق به قسمتهاي بالایی پوسته راه می یابد . ماگمادر ضمن بالا آمدن، به تدریج دماي خود را به سنگهاي اطراف منتقل می کند و سرد میشود و کانیهاي آذرین یکی پس ازدیگري متبلور می شوند . مهمترین کانیهاي ماگماییعبارتند از سیلیس و سیلیکاتهاي فلزاتی چون آلومینیوم، آهن، کلسیم، منیزیم، سدیم وپتاسیم که 99 درصد حجم سنگهاي آذرین را تشکیل می هند . به مقدار بسیار کم در اینگونه سنگها، کانیهاي غیرسیلیکات مانند اکسیدها، فسفاتها، سولفاتها و سولفیدها نیزیافت می شود. سیلیکاتها واحد سازنده سیلیکاتها به شکل هرم چهار وجهی است که سطوحآن را مثلثهاي متساوي الاضلاع تشکیل می دهند . این واحد سازنده ( Sio4) داراي 4بار منفی است . این بنیانها به وسیله یونهايمثبتی چون آلومینیوم، آهن، منیزیم و غیره طوري به یکدیگر متصل شده اند که واحدسازنده بلور در مجموع داراي بار خنثی است . سیلیکاتها را به دو دسته تیره (دارايآهن و منیزیم) و روشن (فاقد آهن و منیزیم) تقسیم می کنند. در زیر به چند نمونه مهمسیلیکاتها اشاره شده است.

 سیلیکاتهايتیره :

الیوین - سیلیکات آهن و منیزیم با بلورهاي سبز زیتونیاست، جلاي شیشه اي دارد و فاقد رخ است . الیوین در دماي بالا تشکیل می شود.

 پیروکسن -سیلیکات کلسیم، آهن و منیزیم به رنگهاي سیاه تا سبز تیره است. بلورهاي آن به شکلمنشور است . مهمترین نوع آن اوژیت است.

آمفیبولها - سیلیکاتهاي کلسیم، آهن و منیزیم آبدارند. بلور آنها سوزنی شکل است. مهمترین آنها هورنبلاند است . آزبست نیز از انواعآمفیبولهاست.

میکاي سیاه یا بیوتیت - سیلیکات آهن، منیزیم و پتاسیمآبداراست. بلورهاي آن به شکل پولکهاي سیاه براق است. به آسانی ورقه ورقه می شودیعنی رخ یک جهتی دارد.

 سیلیکاتهايروشن

میکاي سفید (مسکوویت)  : این کانی به جاي آهن و منیزیم داراي پتاسیم وآلومینیوم است . می توان آن را سیلیکات پتاسیم و آلومینیوم آبدار در نظر گرفت .رنگ آن سفید تا بور است . بقیه مشخصات آن مانند میکاي سیاه است.

 فلدسپاتها :بعضی سیلیکات آلومینیوم و پتاسیم (ارتوکلاز) و بعضی ها سیلیکات سدیم و کلسیم دار(پلاژیوکلاز ) هستند. ارتوکلازها به رنگ کرم روشن تا صورتی در سنگهاي آذرین یافتمی شوند . رنگ پلاژیوکلازها سفید تا خاکستري کم رنگ است.

کوارتز: فرمول شیمیایی آنSio2  است .سختی آن زیاد است و رخ ندارد. جلاي آن شیشه اي و شکست آن صدفی است . کوارتز گاهیبه صورت رگه اي هم یافت می شود. عقیق وآمتیست(کوارتزبنفش) نوعی کوارتزند

 غیرسیلیکاتها

آپاتیت - فسفات کلسیم با کمی کلر یا فلوئور است .بلورهاي آن زرد یا سبز مایل به زرد است . از آپاتیت در تهیه کودهاي شیمیاییاستفاده می شود.

 فیروزه -فسفاتی به رنگ آبی فیروزه اي است.

باریت - سولفات باریم است که معمولاً به صورت رگه هايمعدنی یافت می شود . رنگ آن سفید و یا خاکستري است و چگالی آن زیاد است(5/4).

 پیریت - سولفیدآهن(FeS2 ) با بلورهاي مکعبی شکل و جلاي فلزي است.

کانیهاي رسوبی مواد حاصل از تخریب سنگهاي آذرین، دگرگون شده ورسوبی توسط آبهاي جاري به حوضه هاي رسوب گذاري حمل و در دریاچه ها ته نشین می شوند. پس در اثر تبخیر و یا واکنشهاي شیمیایی در دریاچه ها و دریاها کانیهاي رسوبی راپدید می آورند. در میان کانیهاي رسوبی کانیهاي رسی، کربناتها، کلریدها و سولفاتهافراوانتر هستند.

 کانیهاي رسی- این کانیها از تجزیه شیمیایی پاره اي سیلیکاتها در اثر هوازدگی شیمیایی به وجودمی آیند ( مثل کائولن). کانیهاي رسی همراه با مواد آلی گیاهی و جانوري و باکتریها،خارجی ترین قشر پوسته زمین یعنی خاك را به وجود می آورند. کانیهاي رسی دانه ریزندو ساختمان ورقه اي دارند.

کربناتها - از کربناتها، می توان کانی کلسیت را نامبرد که کانی اصلی سنگهاي مرمر و آهکی است . کلسیت با اسید کلریدریک به سهولت میجوشد و رخ سه جهتی دارد. کانی دولومیت نیز از کربناتها است. خواص دولومیت بسیارشبیه کلسیت است، اما دولومیت فقط به صورت پودر با اسید کلریدریک واکنش می دهد.

کلریدها و سولفاتها  کلرید سدیم (هالیت) از مهمترین و فراوان ترین رسوباتشیمیایی است که از تبخیر آب کولابها به وجود می آید . بلورهاي آن مکعبی شکل وشورمزه است و در زیر چکش به صورت مکعب هاي کوچک در می آید .سولفاتها نیز همراهکلریدها در رسوبات تبخیري یافت می شوند . مهمترین سولفاتها،انیدریت(سولفات کلسیمبدون آب) است که بلورهایی به شکل قوطی کبریت دارد . ژیپس یا گچ (سولفات کلسیمآبدار) نیز از سولفاتهاي مهم است که براي تهیه گچ، مصرف می شود. بلورهاي ژیپس بهآسانی ورقه ورقه می شوند.

کانیهاي دگرگونی بسیاري از کانیهاي موجود در سنگهاي آذرین و رسوبی،در اثر فشار لایه هاي فوقانی و دماي زیاد قشر زیرین پوسته یا در مجاورت توده هايماگمایی تغییر شکل و حالت می دهند و به صورت کانیهاي دگرگونی در می آیند. گارنتها(گروناها) - گارنتها از انواع سیلیکاتها و سنگهاي دگرگون شده مانند میکاثیستاست . سختی گارنتها زیاد است و به رنگهاي سبز، سیاه، یاقوتی و به اندازه هاي مختلفیافت می شود. گرافیت-  اینکانی بسیار نرم است (سختی 1) و از دگرگون شدن آنتراسیت  به وجود می آید.

کاربرد کانیها: 1- بسیاري از کانیها به علت دارا بودن رنگ، جلا،شکل ویژه بلور و سختی زیاد، قیمتی یا نیمه قیمتی به شمار می روند و در جواهرسازيمورد استفاده قرار می گیرند. الماس، زمرد، آمتیست (کوارتز بنفش) و کرندم از ایندسته اند. 2-زمین شناسان با دانستن شرایط تشکیل یک کانی، براي درك بعضی وقایعگذشته، از کانیها استفاده می کنند. 3- بسیاري از اجسام را می توان با استفاده ازموادي که از کانسنگ ها استخراج می شود، ساخت؛ مثلاً آهن از هماتیت و آلومینیوم ازبوکسیت گرفته می شود . کانسنگ به ماده اي گفته می شود که می توان آن را براي حاصلآوردن فراورده هاي پر ارزش استخراج و تصفیه کرد.

سؤالات

 

1- شکلبلور کدامیک از کانیهاي زیر صحیح است؟

 

 الف)هالیت ـ ورقه ورقه       ب) کوارتزـ سوزنی         ج) ژیپس ـ مکعبی         د) پیریت ـ صدفی

 

2- چگونهمی توان کلسیت و دولومیت را از هم تشخیص داد؟

 

 الف) از شکل بلور          ب) در زیر چکش            ج) اثر بر اسیدکلریدریک          د) از سطح شکست

 

 3- گرافیت می تواند از دگرگونی کدامیک ازکانیهاي زیر تشکیل شود؟

 

 الف)مالاکیت               ب) گارنت                 ج) آنتراسیت                    د) میکاي سیاه

 

 4- کدامیکاز عناصر زیر در سیلیکاتهاي روشن یافت نمی شود؟

 

 الف)سدیم                  ب) پتاسیم                     ج) منیزیم                         د) آلومینیوم

 

 5-  آزبست از کدام دسته کانیهاست؟

 

 الف)فلدسپاتها              ب) آمفیبولها                  ج) پلاژیوکلازها                      د) سیلیکاتهاي روشن

 

۶- کدامیکاز کانیهاي زیر بلورهاي لوزي السطوح دارند؟

 

 الف)دولومیت                ب) هالیت                    ج) پیریت                            د) گرافیت

 

7- ازاستخراجو تصفیه کانی بوکسیت کدام محصول را می توان به دست آورد؟

 

الف) گچ بنایی                ب)کود شیمیایی                    ج) آهن                           د) آلومینیوم

 

8-  از آپاتیت در تهیه کدام محصول زیر استفاده می شود؟

 

 الف)جواهر                         ب) کاغذ سمباده                  ج) کود شیمیایی                     د) طلق نسوز

 

 9- کدامیک از کانیهاي زیرسیلیکات آهن، منیزیم و پتاسیم آبدار است؟

 

 الف)سرپانتین                      ب) پیروکسن                     ج) آمفیبول               د) بیوتیت

 

10- کدامیکاز کانیهاي زیر در جواهرسازي کاربرد دارد؟

 

 الف)هماتیت                      ب) گارنت                       ج) هالیت                       د) پیریت

 

11- درترکیبکدامیک ازکانیهای زیر،سرب وجوددارد؟

 

 الف)هماتیت                    ب)گالن                          ج)پیریت                       د)هالیت

 

12- درکدامکانی پیونداتمی درامتدادیک سطح نسبت به دوسطح دیگر،ضعیف تراست؟

 

 الف)گالن                       ب)کلسیت                         ج)هالیت                      د)میکا

 

فصل ششم-  ماگماتیسم و سنگهاي آذرین

 

 سنگهايآذرین مواد مذاب فقط در بخشهایی از داخل زمین دیده می شوند که گرماي موجود، برايذوب سنگها کافی است. این مواد مذاب پس از تشکیل شدن، ممکن است که به سطح زمینبرسند، یا ا ینکه در درون زمین سرد شوند . در این موارد، سنگهاي آذرین بیرونی ودرونی تشکیل می شوند . ساختهایی که پس از سرد شدن کاگما در درون پوسته زمین حاصلمی شوند، داراي شکلهاي مختلفی اند و بر این اساس به آنها نامهاي مختلفی داده اند .به عنوان مثال باتولیتها بزرگترین و و سیع ترین توده هاي آذرین عمقی اند کهبلورهاي آن دانه درشت هستند . گاهی بر اثر فرسایش لایه هاي رسوبی، باتولیت ها برسطح زمین ظاهر می شوند. ساختارهاي دیگري نیز از مواد آذرین تشکیل می شوند که بهصورت تزریق در بین سنگهاي مجاور هستند.

 

دایک ساخت صفحه ای که لایه بندی را قطع می کند یا سیلساخت صفحه ای به موازات لایه بندی دارد.

 

ذوب و تبلور هنگامی که کانی ذوب می شود، در نقطه ذوب فاصله یونهااز هم زیادتر شده و شدت ارتعاشات بر نیروي پیوند شیمیایی فائق می آید و در نتیجهنظم ساختمان بلور از بین می رود، حجم ماده زیادتر می شود و چگالی آن کمتر می شود.در حالت تبلور عکس پدیده ذوب رخ می دهد. تشکیل ماگما در تشکیل ماگما، چند عاملدخالت دارند . اولین عامل دما است. افزایش دما باعث سست شدن پیوندهاي یونیکانیها می شود و موجب ذوب سنگها می شود . دومین عامل فشار است. افزایش فشارباعث محکم شدن پیوندهاي شیمیایی می شود، در نتیجه مانع از ذوب سنگها می شود . هرچهعمق زیاد ش ود، فشار افزایش می یابد . براي ذوب سنگها در اعماق زیاد، دماي بیشترينسبت به سطح زمین لازم است . سومین عامل آب است . چون آب در همه سنگهايپوسته زمین وجود دارد، لذا افزایش فشار بخار آب را باید عاملی در ذوب سنگها بهحساب آورد . در هنگام تشکیل ماگما کانیهایی که نقطه ذوب پایین تري دارند (زودگداز)زودتر از کانیهایی که نقطه ذوب بالاتري دارند (دیرگداز) ذوب می شوند. نوع کانیهانوع کانیهاي سنگهاي آذرین کاملاً بستگی به ترکیب شیمیایی این سنگها دارد . چنانکهسنگهاي پرسیلیس به علت وفور کوارتز و فلدسپات، ظاهري روشن داشته و سنگهاي کم سیلیسبه علت وفور کانیهاي آهن و منیزیم دار رنگ تیره تر از خود ظاهر می سازند . وقتیماگماي داغ شروع به سرد شدن می کند در دماهاي مختلف، کانیهایی با ترکیبهاي متفاوتمی توانند از مایع جدا شوند . یکی از پژوهشهاي بی سابقه در مورد تبلور ماگما توسطبوون ژئوفیزیکدان آمریکایی انجام شد.

 

بافت یک سنگ آذرین بهاندازه، شکل و آرایش کانیهاي موجود در سنگ اشاره می کند .

 

سنگهاي آذرین را از رويبافت، به انواع درشت بلور، پورفیري، حفره دار ، ریزبلور و شیشه اي طبقه بندي میکنند. هرقدر سرعت سرد شدن، کندتر باشد، بلورها درشت تر می شوند . در بافت شیشه ايبه علت سریع سرد شدن، ساختمان منظم بلورین وجود ندارد . بافتی به نام پورفیري نیزوجود دارد که در آن بلورهاي درشت در زمینه اي فاقد بلور یا ریزبلور قرار دارند .وجود بافت پورفیري حاکی از آن است که سنگ در دو مرحله سرد شده است . بافت حفره دارو اسفنجی نیز در سنگ پا و پوکه معدنی دیده می شود که به علت خروج گازها از گدازهدر حال انجماد به وجود می آید.

 

سنگهاي آذرین را براساس ترکیب شیمیایی، نوع کانیهاي تشکیل دهنده ، بیرونی و درونی بودن یا بافت سنگ،طبقه بندي می کنند.

 

موارد استفاده سنگهايآذرین بعضی از سنگهاي آذرین به ویژه گرانیتها و گابروها پس از برش و صیقل دادن بهعنوان سنگهاي تزئینی مصرف می شوند. از رگه هاي سیلیس در شیشه سازي، از رگه هايفلدسپات در چینی سازي، از پوکه معدنی به عنوان عایق درساختمانها و از سنگ پا برايساییدن و پرداخت چوب استفاده می شود . بعضی از فلزات باارزش مثل طلا، نقره،مس،جیوه، پلاتین و غیره توسط سنگهاي آذرین فراهم می شود. از فرسایش و هوازدگیکانیهاي سنگهاي آذرین، خاك به وجود می آید که تکیه گاه و محل زیست و تغذیه موجوداتزنده در سطح زمین است.

 

 سؤالات

 

1- ازپوکه معدنی، بیشتر در چه موردي استفاده می شود؟

 

 الف)جهت سایین چوب  ب) در شیشه سازي    ج) در گل حفاري چاههاي نفت         د) به عنوان عایق در ساختمانها

 

2- بافتیکه در آن بلورهاي درشت در زمینه اي ریز بلور قرار دارند را چه می نامند؟

 

 الف)بافت شیشه اي             ب) بافت پورفیري               ج) بافت اسفنجی                د) بافت حفره دار

 

3- کدامیکاز عوامل زیر مانع از ذوب سنگها می شود؟

 

 الف)افزایش دما                 ب) افزایش فشار                  ج) افزایش مواد فرار                 د) افزایش بخار آب

 

4-  در نقطه ذوب فاصله یونها از هم ....... و چگالی کانی....... می شود.

 

 الف)بیشتر-  کمتر                 ب) بیشتر- بیشتر              ج) کمتر- کمتر                 د) کمتر- بیشتر

 

 5-  از فلدسپات، بیشتر در چه صنعتی استفاده می شود؟

 

 الف)ساختمان سازي             ب) شیشه سازي             ج) چینی سازي                د) داروسازي

 

6- کدامگزینه،ازساختهای آذریندرونی صفحه ای است؟

 

 الف)سیلودایک             ب)باتولیت وسیل          ج)لاکولیت ودایک           د)باتولیت ولاکولیت

 

 7- کدامسنگ رنگ روشنتری نسبت به بقیه دارد؟

 

 الف)ابسیدین          ب)بازالت            ج)ریولیت                  د)گابرو

 

 9- دریکماگمای بازالتی حاصل واکنش کانی الیوین باماده مذاب کدام است؟

 

الف)سرپانتین          ب)آمفیبول                     ج)پیروکسن                         د)پلاژیوکلازکلسیم دار

 

فصل هفتم -سنگهاي رسوبی

 

رسوب : به کلیه موادیگفته می شود که از تخریب سنگ های پوسته جامد زمین یا ته نشت شیمیایی در آبها یاتبخیر در حوضه های کولابی و یا ته نشست بقایایی موجودات زنده که در نهایت به صورتنهشسته های در کف حوضه رسوبی دیده می شوند.

 

سنگهاي رسوبی رسوبات بهوسیله عواملی مانند آب، یخچال یا باد به وجود آمده و پس از جا به جایی معمولاً بهصورت لایه لایه روي هم ته نشین می شوند و سپس مبدل به سنگهاي رسوبی می شوند .سنگهاي رسوبی در سطح زمین فراوانتر از سنگهاي دیگرند و در زندگی ما اثر زیاديدارند . سنگهاي رسوبی منابعی چون نفت، زغال سنگ، گاز، معادن، آهن، سنگهاي ساختمانیو ... را تشکیل می دهند. منشأ رسوبات 1-مواد تخریب شده: شن، ماسه و رس حاصل ازتخریب سنگهاي قاره ها، در دریاها رسوب می کنند. 2-بقایاي بدن جانداران: پوسته، صدفو اسکلت جانداران که پس از مرگشان در آب رسوب می کند. 3-مواد شیمیایی : موادي کهدر خشکیها در آب حل می شوند، به طریقه شیمیایی در آب رسوب می­کنند؛ مانند نمکطعام، کربناتهاي کلسیم و منزیم، سولفاتها و ترکیبات آهن و ... کانیهاي موجود درسنگهاي رسوبی در سنگهاي رسوبی سه کانی : رس، کوارتز و کلسیت از همه بیشتر یافت میشود . کانیهاي رسی از تجزیه سیلیکاتها، به ویژه فلدسپاتها حاصل می­آیند و یا ذارتیکه قطرآنها کمتر از  ملیمتر باشد . این کانیهابعداً می توانند اجزاي اصلی سنگهاي رسی یا شیل ها را تشکیل دهند . کوارتز هم ازتجزیه سنگهاي آذرین به وجود می آید، بیشتر حجم ماسه سنگها را کوارتز تشکیل می دهد.مقداري سیلیس محلول نیز در نتیجه هوازدگی سنگهاي گرایشی یا انحلال موجوداتی کهاسکلت سیلیسی دارند (دیاتوم ها ) حاصل می آید که بعداً ممکن است سیمان سنگهايرسوبی دانه درشت را پدید آورد یا کانی جدیدي به نام اوپالSiO2.nH2O  را به وجود آورد. وکلسدونی نیز سیلیس به صورت بلورهاي دانه ریز دیده می شود . « فلینت » در سنگهايرسوبی مانند آتش زنه کلیست کانی اصلی تشکیل دهنده سنگهاي آهکی است . کربنات کلیسممی تواند بین ذرات و قطعات سنگها نقوذ کند و آنها را به هم بچسباند.

 

به جز سه کانی رس،کوارتز و کلسیت، کانیهایی مانند : 1) دولومیت، 2) فلدسپاتهاي مختلف و میکا، 3)اکسیدهاي آهن (هماتیت و لیمونیت )، 4) هالیت و ژیپس، 5) قطعات ریز و درشت موادآتشفشانی و مواد آلی، نیز در سنگهاي رسوبی یافت می شوند. حمل رسوبات مواد سازندهرسوبات شیمیایی به صورت محلول در آب حمل می شوند . بیشتر رسوبات از نوع تخریبی اندو از خرد شدن سنگها در خشکی یا سواحل، حاصل آمده اند . اندازه دانه هایی که بهمحیط رسوبی برده می شوند به نوع سنگ اولیه، مقاومت آن، نوع عامل حمل کننده، مسافتطی شده و وضعیت مسیر بستگی دارد . دانه ها در ضمن حمل ممکن است، با ایجاد ساییدگی،گرد و بدون زاویه شوند.

 

سنگ شدن (دیاژنز)دیاژنز به مراحلی گفته می شود که طی آن از رسوبات نرم و منفصل، سنگهاي سخت و متصلپدید می آید . دیاژنز به سه صورت می تواند اتفاق بیفتد: 1- سیمان شدن : در اینمورد فواصل موجود در بین قطعات و ذرات سنگ را نوعی ماده شیمیایی پر می­کند و آنها را به هم می­چسباند . کلیست، دولومیت و کوارتز می توانند سیمانسنگهاي رسوبی شوند . اکسیدهاي آهن، اوپال و ایندریت نیز می توانند سیمان برخیسنگهاي رسوبی شوند. 2- متراکم شدن و خشک شدن : در فر آیند متراکم شدن، به علت فشاريکه از لایه هاي فوقانی وارد می­آید، فضاهاي میان ذرات به تدریج تقلیل حاصل می کندو بر تراکم و چسبندگی لایه ها افزوده می شود . در فرآینده خشک شدن نیز، آبی کهفواصل میان ذرات را پر کرده، بیرون رانده می شود. 3-تبلور دوباره : متبلور شدنبعضی از مواد رسوبی، خود یک نوع تشکیل سنگ محسوب می شود . این فرآیند در بسیاري ازسنگهاي آهکی و دولومیتی دیده می شود.  

 

بافت : دو نوع بافت در سنگهاي رسوبی دیده می شود: 1-بافتآواري (تخریبی): ذرات رسوبات آواري ممکن است دانه درشت (با قطر بزرگتر از 2 میلیمتر)، دانه متوسط (قطر از 2 تا میلی متر ) یا دانه ریز (با قطر کمتر از میلی متر )باشند. سیمان اصلی این گونه بافتها آهک، سیلیس و اکسیدهاي آهن و رس است. 2- بافتغیرآواري (بلورین): این بافت به صورت شبکه هاي بلورین به هم پیوسته است. اندازهبلورها ممکن است درشت، متوسط یا ریز باشد.

 

 طبقه بندي 1- سنگهاي رسوبی آواري: این گروه براساس اندازه ذرات، طبقه بندي می شوند. الف) شیل ها : دانه ریزترین و فراوان ترینسنگهاي رسوبی هستند که از کانیهاي رسی و میکا تشکیل شده اند. شیل ها به رنگهايمتفاوت قرمز، سبز و سیاه دیده می شوند که رنگ آنها نشان دهنده کانیهاي تشکیل دهندهآنهاست. ب) ماسه سنگها : دانه هایی با اندازه متوسط دارند که توسط سیمانی از سیلیسیا کربنات به هم متصل شده اند . ماسه سنگی که بیش از 90 درصد آن کوارتز باشد،کوارتز آرنیت نام دارد . دانه هاي آن گرد و جور شده است و رنگ روشن دارد . اماماسه سنگی که بیش از 25 درصد فلدسپات دارد، آرکوز نامیده می شود که در آن جورشدگیدانه هاخوب نیست و دانه ها زاویه دارند. ج) کنگلومرا: دانه هایی با اندازه درشت،با گرد شدگی خوب و سیمانی از جنس سیلیس و رس دارند « بِرِش » از سیمان شدگی ذرات درشتو زاویه دار با زمینه اي از ذرات ریزتر تشکیل شده است. 2- سنگهاي رسوبی شیمیاییغیرآلی : این سنگها زمانی تشکیل می شوند که مواد حل شده در آب به علت تبخیر یاتحمل تغییرات شدید دما رسوب کنند. الف) سنگ آهک و چرت : این سنگها مستقیماً درآبهاي شور یا شیرین رسوب می کنند . قابلیت انحلال کربنات کلسیم، به مقدار دي اکسیدکربن موجود در آب بستگی دارد . دما، آشفتگی آب، وجود گیاهان فتوسنتز کننده، عمقمحصول رسوب کردن سیلیس در « چرت » . و فشار آب نیز در مقدار رسوب کربنات کلسیم درآب دخالت دارند آبهایی است که از این ماده اشباعند. ب) دولومیت، در اثر عبورمحلولهاي غنی از منیزیم، از سنگهاي آهکی به وجود می آید. ج) سنگهاي تبخیري مانندسنگ نمک و سنگ گچ از تبخیر آبهاي سرشار از یون، مانند بعضی کولابها و دریاچه ها کهدر اثر تبخیر به حد اشباع می رسند، به وجود می آیند. 3- سنگهاي رسوبی شیمیایی آلی:این سنگها محصول فعالیت جانداران هستند. الف) سنگ آهک آلی : بیشتر در آبهاي گرم وکم عمق استوایی تشکیل می شود . از تجمع اسکلت و پوسته هاي آهکی جانداران، پس ازمرگ سنگ آهک حاصل می آید. ب) چرت آلی : نوعی سنگ رسوبی شیمیایی آلی است که بیشترآن را سیلیس بازمانده از جانداران دریازي چون شعاعیان و دیاتوم ها تشکیل می دهد.ج) زغال سنگ : در محیطی که اکسیژن اندك باشد، بقایاي گیاهی ممکن است مدفون شوند وتجزیه نشده باقی بمانند. در طول میلیونها سال، با افزایش فشار و وزن رسوباتفوقانی، آب، و گازهاي دیگر از بازم انده هاي گیاهی خارج می شوند و به نسبت درصدکربن آنها افزوده می شود. در مراحل اولیه این فرایند ساختار گیاه حفظ می شود وماده اي قهوه اي رنگ و نرم به نام تورب ایجاد می شود . با افزایش تدریجی فشار وگرما این مواد فشرده تر و سخت تر می شوند. این مواد به ترتیب درجه خلوص لیگنیت،زغال سنگ و آنتراسیت هستند.

 

سؤالات

 

1- بِرِش،جزو کدام دسته از سنگهاي رسوبی است؟

 

الف) سنگهاي رسوبیآواري           ب) سنگهاي رسوبی آلی

 

ج) سنگهاي رسوبیشیمیایی            د) سنگهاي رسوبی شیمیایی غیرآلی

 

2- شیلهاي سیاه در چه آبهایی رسوب می کنند؟

 

 الف)آبهاي داراي اکسیژن کم                                                    ب) آبهاي داراي اکسید آهن

 

 ج) آبهاي داراي اکسیژن زیاد                                                   د) آبهاي داراي اکسید آلومینیوم

 

3- گلسنگاز چه دانه هایی تشکیل شده است؟

 

الف) سیلت و شن         ب) رس و ریگ              ج) سیلت و رس                 د) رس و ماسه

 

4- کانیهايتشکیل دهنده شیل ها بیشتر کدامند؟

 

 الف)آهک و رس          ب) رس و میکا                   ج) کوارتز و میکا                        د) رس و فلدسپات  

 

  5- کنگلومراهاچه بافتی دارند؟

 

 الف)ذرات رسوبی درشت زاویه دار با ماده زمینه اي رس و سیلت     ب)ذرات رسوبی متوسط زاویه دار با ماده زمینه اي رس و سیلت

 

ج) ذرات رسوبی متوسطگرد با ماده زمینه اي رس و سیلیس            د) ذرات رسوبی درشت گرد با ماده زمینه اي رس و سیلیس

 

6- کدامیکاز سنگهاي رسوبی زیر داراي دو منشأ آلی و شیمیایی است؟

 

 الف)زغال سنگ            ب) سنگ نمک             ج) دولومیت                 د) سنگ آهک

 

7- کدامگزینه ازخصوصیات سنگ آتش زنه"فلینت"نیست ؟

 

 الف)دارایبلورهای دانه درشت است                                        ب)جنس بلورهای آن  ازسیلیس است

 

ج)آدمهای نخستین ازآنابزارهائی می ساختند                                  د)دارای سختی نسبتا زیادی است

 

 8- کدامسنگ زیرازتجمع رسوبات دراثرزمین لغزه وسیمان شدگی بعدی آنهاایجادشده اند؟

 

 الف)گلسنگ                       ب)سنگ رس                           ج)سیلت سنگ                      د)برش

 

9- سنگرسوبی تخریبی بابیش از90درصدکوارتز وسیمان اندک،..................نام دارد.

 

 الف)آرکوز                          ب)سیلت سنگ                     ج)کوارتزآرنیت                 د)کنگلومرا

 

10- آبهایکم عمق وگرم استوائی بهترین محل برای تشکیل....................می باشد.

 

 الف)سنگدولومیت             ب)سنگ آهک آلی            ج)سنگ آهک شیمیائی            د)چرت آلی  

 

11- موادیکه رودها باخودحمل می کنندمعمولامتناسب با....................ته نشین می شوند.

 

 الف)حجم                         ب)شکل                            ج)وزن                          د)اندازه

 

12- کدامیکازشرایط تشکیل زغال سنگ نمی باشد؟

 

 الف)اکسیژناندک درمحیط                                ب)فشارووزن رسوبات فوقانی

 

ج)آب ساکن وگرم مناطقمردابی                                د)وجودجریان هوادرمحیط

 

فصل هشتم-فرآیند دگرگونی و سنگهاي دگرگون شده

 

عوامل دگرگون ساز عواملدگرگون ساز شامل گرما، فشار و سیالاتی مانند آب است که از نظر شیمیایی فعالند.

 

 نقش گرما-  افزایش دما موجب تحرك مواد سیال سنگ می شود . همچنینافزایش دما باعث بروز واکنشهاي دگرگونی می شود که بسیاري از آنها در دماي بالااتفاق می افتند. سنگها هنگامی که گرما دریافت می کنند، منبسط می شوند و حالت خمیريبه خود می گیرند و حتی ممکن است به آرامی جریان پیدا کنند. هنگامی که درمورد افزایش درجهدگرگونی صحبت می شود بیشتر نقش گرما است تا فشار .

 

 نقش فشار-  اگر فشار همه جانبه (در تمام جهات) به سنگ وارد شود،نتیجه آن متراکم شدن جسم و تبلور کانیهایی با وزن حجمی زیادتر است . اگر فشار، جهتدار باشد (در بعضی جهات بیش از جهات دیگر باشد) در سنگ تغییراتی به وجود می آید کهپیدایش چین خوردگی و شکستگی از مهمترین آنهاست.

 

 نقش سیالات-  با افزایش دما، آب از کانیهاي آبدار خارج شده و بهانجام واکنشهاي شیمیایی کم ک می کند . همچنین آب می تواند با جابه جا کردن یونها،ترکیب کانیها را عوض کند . دي اکسید کربن، اکسیژن، گوگرد و اسیدها هم در دگرگونکردن سنگها نقش دارند.

 

اقسام دگرگونی : دگرگونی مجاورتی : دگرگونی مجاورتی، زمانی رخ میدهد که ماگما در لابه لاي سنگهاي دیگر نفو ذ کند. سنگها درمجاورت ماگما، از ماگماگرما می گیرند و دچار دگرگونی می شوند. -دگرگونی ناحیه اي: این دگرگونی، منطقهوسیعی را دربر می گیرد و به دو صورت دفنی و حرکتی  حرارتی اتفاق می افتد . دگرگونی دفنی، زمانی رخ میدهد که سنگها در زیر لایه اي به قطر بیش از 10 کیلومتر رسوب یا سنگ قرار بگیرند .در این شرایط، تأثیر توأم فشار و گرماي درونی زمین باعث تبلور مجدد کانیهاي موجوددر سنگ می شود. سنگهاي حاصل از دگرگونی دفنی، بدون لایه اند. -دگرگونی حرکتی  حرارتی : مربوط به زمانی است که سنگها در میان دونیروي جانبی که باعث ایجاد چین خوردگیها و رشته کوهها می شود، به دام بیافتند .این سنگها با تحمل فشار جهت دار، حالت لایه دار، به خود می گیرند. -دگرگونی گرمایی(هیدروترمال): این دگرگونی حاصل تأثیر آب بسیار داغ بر سنگها و ایجاد تغییراتشیمیایی در آنهاست.

 

تغییر در بافت الف) اندازه دا نه ها : عموماً در طی دگرگونی،کانیهاي دانه ریز با هم یکی می شوند و کانیهاي دانه درشت را به وجودمی آورند؛ بهاین عمل، تبلور دوباره می گویند . گاهی نیز بر اثر نیروهاي وارده، سنگها خرد میشوند و دانه ها شکسته می شوند. ب) شکل دانه ها : اگر کانیهاي ورقه اي در جه ت عمودبر فشار جهت دار قرار بگیرند، اندازه آنها بزرگ می شود و سنگ، شکل ورقه ورقه یافلس مانند پیدا می کند که به آن شیستوزیته می گویند . در دگرگونی شدید، کانیهايغیر ورقه اي مانند کوارتز و فلدسپات نیز تا حدي پهن می شوند و سنگ، منظره اي نواريبه خود می گیرد . به این جهت یافتگی، فولیاسیون می گویند. تغییر در کانیها 1-کانیهابدون تغییر ترکیب شیمیایی رشد می کنند؛ مانند رشد بلورهاي کوارتز در سنگ. 2-کانیها بدون تغییر ترکیب بر اثر شدت درجات دگرگونی به کانی دیگري تبدیل می شوند؛مثل تبدیل گرانیت به الماس. 3- کا نیها با هم واکنش می کنند و کانی جدیدي را تشکیلمی دهند؛ مانند پدید آمدن ولاستونیت از ترکیب کلیست کوارتز. 4-آب و یا سیالات واردترکیب کانی می شود و یا از آن خارج می شود.

 

 طبقه بندي سنگهاي دگرگونی 1-داراي جهتیافتگی: از این گروه سنگ لوح،فلیت ، شیست وگنیس را می توان نام برد. 2-فاقد جهتیافتگی: از این گروه می توان مرمر، کوارتزیت و هورنفلس را نام برد. درجات دگرگونیدرجه پایین دگرگونی، حدي بین 200 تا 400 درجه سانتیگراد و فشاري حدود 2 تا 6کیلوبار است. درجه بالاي دگرگونی، دمایی بین 500 تا 700 درجه سانتیگراد و فشاريحدود 8 تا 10 کیلوبار است. سنگهاي داراي درجه پایین دگرگونی هنوز بسیاري از مشخصاتاولیه خود را حفظ کرده اند اما در درجه بالاي دگرگونی، به علت تحمل فشار و دمايبیشتر، ساختار اولیه سنگ از بین می رود.       دگرگونی و منابع طبیعی بر اثر فرآیندهايدگرگونی، منابع طبیعی باارزشی به وجود می آید . به موارد مصرف کانیهاي باارزشی چونگرافیت،گارنت، آزبست و تالک اشاره شد . از کانی دگرگونی کیانیت نیز براي ساختن چینی شمعخودروها استفاده می شود . سنگهاي دگرگون شده نیز به علت دوام و استحکام زیاد،موارد مصرف زیادي دار ند . از سنگهاي دگرگون شده در نماي بیرونی ساختمانها، سدها وپلها استفاده می شود . سنگ مرمر همواره مورد توجه مجسمه سازان بوده است . سرپانتینیت به علت ظاهر زیبایش باارزش شده است . گاهی نیز سنگهاي دگرگون شده منابع فلزيپرارزشی مانند مس، نیکل، طلا، آهن و ... را دربر دارند.

 

 سؤالات

 

1- به پهنشدن کانیهاي غیر ورقه اي در دگرگونی شدید و گرفتن منظره نواري چه می­گویند؟

 

 الف)تبلور مجدد          ب) شیستوزیته             ج) فولیاسیون                 د) دگرگونی دفنی

 

2- عاملدگرگون ساز فشار همه جانبه، چه اثري بر سنگها می­گذارد؟

 

 الف)چین خوردگی           ب) شکستگی             ج) تراکم کانی                    د) انعطاف پذیر شدن کانی

 

3- ازکدام کانی براي ساختن چینی شمع خودروها استفاده می شود؟

 

 الف)گارنت                ب) آزبست                         ج) گرافیت                  د) کیانیت

 

4- کدامدو سنگ دگرگون شده زیر فاقد جهت یافتگی هستند؟

 

 الف)شیست و گنیس        ب) مرمر و هورنفلس           ج) سنگ لوح و کوارتزیت      د) ولاستونیت و شیست                               

 

 5-  دگرگونی حاصل از تأثیر آب بسیار داغ بر سنگها را چهمی نامند؟

 

 الف)دگرگونی مجاورتی       ب) دگرگونی حرکتی  حرارتی       ج) دگرگونی هیدورترمال     د) دگرگونی ناحیه اي

 

6- نقشسیالات درکدام وگرگون شدن مهمتراست؟

 

 الف)الیوینبه سرپانتین       ب)کلسیت به ولاستونیت       ج)گرافیت به الماس        د)کلسیت به مرمر

 

7- کدامتبدیل نشانه دگرگونی است؟

 

 الف)رسبه شیل       ب)الیوین به تالک          ج)فلدسپات به کائولن            د)لیمونیت به هماتیت

 

 8- دردگرگونشدن شدیدسنگهاکدام عامل مهمتراست؟

 

 الف)دما           ب)زمان                        د)فشارهمه جانبه                 د)فشارجهت دار

 

9- اگرشکلکانیها.............ونوع فشار............باشددرسنگ خاصیت شیستوزیته ایجادمی شود؟

 

 الف)غیرورقهای-همه جانبه   ب)ورقه ای-جهت دار         ج)ورقه ای-محصورکننده       د)ورقه ای-همه جانبه

 

10- علتوجودرگه درسنگ مرمرچیست؟

 

 الف)خاصیتشیستوزیته       ب)نوع دگرگونی        ج)وجودفولیاسیون        د)وجودناخالصی

 

فصل نهم-  تغییرات سنگها هوازدگی هوازدگی

 

نتیجه فعالیت عواملفیزیکی، شیمیایی و زیستی است که همه با هم بر سنگهاي سطح اثر می کنند، ولی سببجابه جایی مواد حاصل، نمی شوند . وجود منافذ و درزها و شکافها در سنگها باعث میشود که سنگها در معرض حمله فیزیکی و شیمیایی آب و هوا قرار گیرند و به تدریج خرد ومتلاشی یا هوازده شوند. هوازدگی فیزیکی هوازدگی فیزیکی عبارت است از خردشدن فیزیکی سنگها به قطعات و ذرات کوچکتر بدون آنکه ترکیب آنها تغییر کند. یخ بستنآب در شکاف سنگها، تغییرات دماي هوا یا رشد ریشه گیاهان و نفوذ آنها به داخلترکهاي سنگها می تواند از عوامل ایجاد هوازدگی فیزیکی باشد.

 

 هوازدگی شیمیایی در هوازدگی شیمیایی،کانیهاي سنگ از نظر شیمیایی تغییر می کنند . انجام هوازدگی شیمیایی اغلب مستلزموجود آب است، زیرا آب قادر است بسیاري از کانیها را در خود حل کند. نوع دیگرهوازدگی شیمیایی بر اثر ترکیب مستقیم اکسیژن با یک عنصر، طی فرآیند اکسایش انجاممی گیرد. گیاهان و جانداران نیز در هوازدگی شیمیایی مؤثرند.

 

پایداري سنگها در برابرهوازدگی پایداري سنگها در برابر هوازدگی به عوامل زیر بستگی دارد:

 

1- ترکیب و ساختمان سنگ: پایداري یک سنگ به ترکیب کانی شناسی آن وابسته است؛ مثلاً کوارتز یک کانی مقاوم است.روشن است هرچه بافت یک سنگ، منافذ و شکافهاي بیشتري داشته باشد، آسانتر هوازده میشود. 2- اقلیم : رطوبت و گرما دو عامل مهم تشدید واکنشهاي شیمیایی اند . بنابراینهوازدگی در مناطق گرم و مرطوب نسبت به نواحی سرد و خشک، خیلی بیشتر است و تا عمقبیشتري نفوذ می کند. 3- شیب زمین : در شیبهاي تند، یک کانی بر اثر هوازدگی از سنگبستر جدا می شود و به حرکت در می آید، در نتیجه سطح تازه اي از سنگ بستر در معرضهجوم عوامل هوازدگی قرار می گیرد. 4- زمان:  بعضی سنگها در مدت خیلی زیادي، بدون تغییر باقیمی مانند و یا خیلی کم دچار هوازدگی می شوند و بعضی دیگر در زمان کمی دچار هوازدگیقابل توجهی می شوند. خاك: خاك، محصول نهایی هوازدگی و تخریب فیزیکی و شیمیاییسنگها همراه با باقیمانده هاي در حال فساد 

جاند اران است. خاك، لایه اي را بین سنگ بستر و هواکره تشکیل می دهد . زندگی گیاهیو جانوري موجود در خاك نیز در تشکیل خاك، عامل مهمی است . باقیمانده هاي گیاهان وجانوران پس از مرگ آنها موجب افزایش هوموس (گیاخاك) در خاك می شود . خاك به صورتلایه هاي افقی تشکیل می شود که به آن افقهاي خاك می گویند. بالاترین لایه افق A است که حاوي هوموس، رس و ماسه است . در زیر آنافقB قرار دارد که حاوي رس، ماسه،مقدار کمی هوموس و عناصر محلولی است که ازافق بالا توسط آب شسته شده اند . در زیر افقB افقC قرارداردکه متشکل از سنگهایی است که بخشی از آنهوا زده اند . اغلب ریشه هاي گیاهی به افقCنمی رسند . نفوذ آب وهوا نیز به این افق محدود است.در زیر افقC سنگ بستر قرار دارد.

 

 فرسایشفرسایش، عبارت است از فرآیندهایی که در طی آن مواد هوازده و متلاشی شده سنگهاي سطحزمین جابه جا می شوند. در طی فرسایش، هوازدگی همچنان ادامه دارد. عوامل زیر درفرسایش، دخالت دارند: 1) نیروي جاذبه : توده هاي سنگ و خاك در سراشیبی ممکن استبدون دخالت یک عامل حمل و نقل مثل آب، باد یا یخ، به حرکت درآیند . می توان اینحرکات مواد در دامنه ها را به سه نوع تقسیم کرد : نوع اول عبارت است از حرکت وسقوط ذرات سنگ و خاك از سراشیبهاي خیلی تند که « ریزش » نامیده می شود. نوع دومحرکت توده هاي سنگ یا رسوب در امتداد سطح لغزشی است که« لغزش » نامیده می شود. .در نوع سوم حرکات دامنه اي مواد به صورت خمیري یا نیمه مایع به سمت پایین جریانپیدا می کنند که« جریان »نام داردمانند جریانهاي گل. 2) آبهاي جاري : رودها هموارهسطح زمین را در جایی می فرسایند و مواد حاصل را در جاي دیگري ته نشین می کنند.فرسایش از لحظه اي که قطرات باران فرود می آیند شروع می شود . انرژي جنبشی قطراتباران می تواند ذرات خاك را سست و پراکنده کند . آنگاه این ذرات، توسط آبهاي سطحیشسته می شوند . این گروه فرسایش، فرسایش ورقه اي خوانده می شود . رودها بستر خودرا فرسایش می دهند اما هیچ رودي نمی تواند پایین تر از ارتفاع دهانه خود، سطح زمینرا فرسایش دهد . سطحی که در آن رودخانه انرژي خود را از دست می دهد و نمی تواندبیش از آن بستر خود را رو به پایین حفر کند، سطح مبنا یا سطح اساس خوانده می شود .سطح مبناي نهایی رودها معمولاً سطح دریاست. -تشکیل دره: بیشتر انرژي فرسایشیرودهاي جوان، صرف عمیق تر کردن بسترشان می شود. دره رودهاي جوانV شکل با دیوارههاي پرشیب است . وقتی رود جوان به سطح مبناي خود نزدیک می شود، شروع به فرسایش جانبیسواحل خود می کند و دره اي پهن تر به وجود می آورد. 4) آبهاي زیر زمینی : آبهايفرورو ضمن عبور از لایه هاي خاك و سنگ، مقدار زیادي از مواد را در خود حل می کنند.مقدار و نوع مواد محلول در آب، بستگی به جنس و ضخامت لایه هاي خاك و دماي آبی کهاز میان آن می گذرد دارد. 5) یخچالها: یخچالها با نیروي زیادي، سنگ بستر خود رافرسایش می دهند و این کار به وسیله مورنها صورت می گیرد. تمام موادي که به وسیلهیخچال حمل می شوند به نام مور ن موسومند. مورنها در زیر و اطراف یخچال به طور ثابتدر یخ قرار دارند و همچنان که با یخ به جلو می روند، بستر یخچال را می سایند. 6)دریاها: نیروي زیادي در لبه امواج وجود دارد . این نیرو می تواند مواد را در ساحلجابه جا کند و اگر به ساحل سنگی برخورد کند باعث ر یزش و تخریب آن می شود. امواجدریا باعث پراکنده شدن شن، سنگریزه و گلهاي رسی روي ساحل می شوند و سنگهاي بزرگ رابه قطعات کوچکتر تقسیم می کنند . آب دریا می تواند مواد حاصل از تخریب ساحل،هوازدگی و مواد حل شده توسط رودها را جابه جا کند. 7) باد: باد یکی از عوامل تغییرسیماي زمین به ویژه در نواحی خشک و بیابانی است . باد در حمل رسوبات خیلی کمتر ازرودها و یخچالها مؤثر است . ذراتی که نزدیک سطح زمین و بر اثر غلتیدن یا جهشهايمتوالی به جلو رانده می شوند« بار بستري » و ذرات دانه ریزتري که باد قادر است بهصورت معلق در هوا حمل کند « بار معلق » خوانده می شوند . برخورد مداوم باد و ذراتیکه به وسیله باد حمل می شوند با سطح خاك و سنگ موجب فرسایش آنها میشود. این عملسایش بیشتر به وسیله ذرات ماسه انجام می گیرد. رسوب گذاري وقتی که باد از جریان میافتد یا زمانی که آب از حرکت 

می ایستد و یا یخچال ذوب می شود یعنی انرژي خود را از دست می دهند، مواد همراهآنها ته نشین می شوند. به این مواد، رسوب و به این عمل 

رسوب­گذاري می­گویند: 1) آبهاي جاري : وقتی که رودها می خواهند وارددریا شوند، تمام مواد همراهشان رسوب خواهند کرد؛ ولی رودها بخشی از رسوبات سنگینوزن و درشت خود را نیز در خشکی ها و در بستر یا کناره هاي آن بر جاي می گذارند .این گونه رسوبات را« آبرفت » می نامند.آبرفتها به ترتیب جرم و حجم، ته نشین میشوند و اغلب گردشدگی و جورشدگی خوبی دارند . تشکیل مخروط افکنه، دلتا، تراس آبرفتیو دشت س یلابی از اعمال رسوب گذاري آبهاي جاري است. 2) آبهاي زیرزمینی :آبهاي زیرزمینی موادي را به صورت محلول حمل می کنند . این مواد محلول به صورتسیمان بین ذرات منفصل، ته نشین می شوند و آنها را تبدیل به سنگ می کنند . بر اثرفرایند جانشینی ممکن است یک ماده در آب حل شو د و همزمان، جاي آن با ماده معدنیجدیدي پر شود . آبهاي زیر زمینی با رسوب گذاري کربنات کلسیم در غارها، شکلهايزیبایی را به وجود می آورند . رسوبات سقف غارها را استالاکتیت و رسوبات کف غارهارا استالاکمیت می نامند . آبهاي زیر زمینی با ظاهر شدن در سطح زمین (معمولاً بهصورت چشمه هاي آب گرم ) نیز مقداري از کانیهاي محلول در آب را در سطح زمین ته نشینمی کنند. 3) یخچالها: ته نشین شدن مواد حمل شده به وسیله یخچالها را بایدنتیجه مستقیم ذوب یخ و برف دانست . بعضی موادي که توسط یخچالها رسوب گذاري می شوندبه صورت لایه لایه نیستند که رسوبات درهم یخچالی نامیده می شوند و بعضی مواد،تقریباً صورت لایه لایه دارند که رسوبات مطبق یخچالی نامیده می شوند. 4) اقیانوسها:منابع رسوبات اقیانوسی عبارتند از : قاره ها، آب دریا، پوسته و اسکلت جاندارانآبزي، خاکسترهاي آتشفشانی و مقدار کمی رسوبات که از خارج از سیاره زمین منشأ گرفتهاند. به رسوبات اقیانوسهاي باز (دروازه حاشیه قاره ها ) که در دشت مغاکی ته نشینمی شوند، رسوبات پلاژیک می­گویند . رسوبات پلاژیک، بیشتر منشأ زیستی دارند.بخشهاي سخت آهکی بدن روزن داران و بخشهاي سخت سیلیسی بدن شعاعیان از مهمتری نتشکیل دهنده هاي رسوبات پلاژیک هستند . نوع دیگري از رسوبات زیستی دریاها، ریفهايآهکی هستند . ریفها توده هاي آهکی بزرگی هستند که به وسیله جانداران دریایی آهکسازبه ویژه مرجانها، ایجاد می شوند . در بخشهاي خیلی عمیق کف اقیانوسها گرهکهاي منگنزته نشین می شوند . این گرهکها توده هاي مدور و غنی از منگنز، به قطر 5 تا 10 سانتیمتر اند که مناطق وسیعی از کف دریاها را می پوشانند . این گرهکها شامل لایه هاياکسید منگنز و آهن مخلوط باذرات رسوبی اند. 5) باد: ذرات ماسه که در نزدیک سطحزمین، آهسته حرکت می کنند، خیلی زود با کم شدن سرعت باد از حرکت، باز می مانند .ذرات ریزتر رس و سیلت که به صورت معلق حرکت می کنند، مسافتهاي طولانی تري را میپیمایند . باد معمولاً ذرات درشت تر را به صورت تپه ها یا پشته هایی از ماسه برجاي می گذارد که« تلماسه » خوانده میشوند.

 

 سؤالات

 

1- هوازدگی در کدام مناطقشدیدتر است؟

 

 الف)گرم و خشک           ب) گرم و مرطوب             ج) سرد و خشک                   د) سرد و مرطوب

 

2- ازکانیهاي سیلیکاتی که از ماگما متبلور می شوند، آنهایی که در بالاترین دما و فشارتشکیل می شوند، در مقابل هوازدگی ........ مقاومت نشان می دهند. هرچه سنگ منافذبیشتري داشته باشد ........ هوازده می شود.

 

 الف)بیشتر – بیشتر              ب) بیشتر -کمتر            ج) کمتر – کمتر                   د) کمتر- بیشتر

 

3-  قدرت فرسایشی کدامیک از عوامل زیر کمتر است؟

 

 الف)آبهاي جاري              ب) یخچالها                                ج) بادها                      د) دریاها

 

4- ریفهايآهکی، بیشتر به وسیله کدامیک از جانداران آبزي به وجود می آیند؟

 

 الف)روزن داران                    ب) شعاعیان                    ج) دیاتومها                       د) مرجانها

 

5- کاهشکدامیک سبب افزایش میزان خاک دریک منطقه می شود؟

 

 الف)بارندگی          ب)تخلخل                        ج)دما                               د)شیب زمین

 

6- مهمترینماده ای که دردهانه چشمه هارسوب می کندکدام است؟

 

 الف)بیکربنات کلسیم        ب)سولفات کلسیم          ج)کربنات کلسیم            د)کلریدسدیم

 

7- کدامکانی زیردرمقابل هوازدگی مقاومت بیشتری دارد؟

 

 الف)مسکوویت                 ب)فلدسپات کلسیم دار                ج)پیروکسن                د)آمفیبول

 

 8- بارانهایتندوکوتاه مدت درکوهستانهای مناطق خشک،شرایطرابرای کدام نوع حرکت دامنه ای فراهممی کند؟

 

 الف)حرکتریزشی         ب)زمین لغزه          ج)جریانهای گلی           د)خزش

 

 

 

تاريخ : پنجشنبه بیست و هشتم فروردین 1393 | 22:2 | نویسنده : sheikhpoor | نظر بدهید

 

.: Weblog Themes By Pichak :.

آخرین مطالب

سختی موس

خلاصه کتاب درسی زمین شناسی سال سوم

غار قوری‌قلعه بزرگ‌ترین غار آبی آسیا

سوالات امتحان نهايي زمین شناسي رشته تجربي به همراه پاسخنامه

عجیب ترین آب گرم دنیا در ایالت نوادای امریکا

قاره های آمریکا، آسیا و اروپا یکی می شوند

بر خورد آب شور وشیرین

سنگ ها وکانی ها

نمونه سوال استاندارد از فصل3(آب در دریا) زمین شناسی سوم

سفر به اعماق زمین

پيوندهای روزانه

خلاصه کتاب درسی زمین شناسی سال سوم

سوالات امتحان نهايي زمین شناسي رشته تجربي به همراه پاسخنامه

مهجوریت و بی توجهی به رشته زمین شناسی در نظام آموزشی موجود، مشکلات معلمان و بیان راهکارها

نمونه سوال استاندارد از فصل3(آب در دریا) زمین شناسی سوم

پاسخ فعالیت های متن کتاب زمین سوم(کتاب جدید)

پاسخ سوال های متن کتاب علوم زمین پیش دانشگاهی

بارم کتاب علوم زمین پیش دانشگاهی93-92

بارم کتاب زمین شناسی سوم

سوالات امتحانات نهایی زمین شناسی سوم با پاسخ

قالب وبلاگ

قالب های پیچک

آرشیو لینکها

آرشیو مطالب

فروردین 1393

اسفند 1392

لینک های مفید

| بند انداز برقي

|

|

|

امکانات وب

 

 Google 

 

در اين وبلاگ 

در كل اينترنت 

جمعه 29 فروردين 1392

 

ساعت

 

 

 

 

كد صوتی بی كلام » 061

 

 

 

 

Powered By Pichak